معرفی کتاب: اقلیت‌گرایی دینی/ اصغر افتخاری
اثر حاضر با هدف، اولاً ـ غنی‌سازی متون مربوط به اقلیت‌گرایی؛ ثانیاً – طراحی چارچوب نظری جامع و مناسبی برای تجزیه و تحلیل «اقلیت‌گرایی دینی» و بالاخره فراهم آوردن زمینه نظری مناسب برای طراحی استراتژی ملی در مدیریت «اقلیت‌گرایی دینی» طراحی و سازماندهی شده است ...
معرفی کتاب: اقلیت‌گرایی دینی/ اصغر افتخاری
دکتر اصغر افتخاری، انتشارات تمدن ایرانی
چکیده
کمتر کشوری را در عصر حاضر می‌توان سراغ گرفت که از نظر دینی یکدست و به دور از گسست‌های عقیدتی باشد. معنای این سخن آن است که پدیده «اقلیت‌های دینی»، موضوعی عام و فراگیر است که کلیه کشورها به نوعی با آن در ارتباط هستند. در یک تقسیم‌بندی کلان می‌توان مجموع کشورهای جهان را به دو گروه اصلی تقسیم نمود:
اول. کشورهایی که دارای موضع حکومتی و رسمی هستند و براساس آن اکثریت و اقلیت دینی موضوعیت پیدا می‌کند. این کشورها به نوبه خود به دو دسته فرعی تقسیم می‌شوند؛ نخست الگویی که فراوانی بیشتری دارد و در آن اقلیت دینی با محرومیت از قدرت سیاسی همراه است، و دوم الگویی که در آن گروه دینی‌ای که از حیث کمیت کمتر است، قدرت سیاسی را نیز دارا می‌باشد. (مانند عراق در دوران رژیم بعثی)
دوم. کشورهایی که انتخاب یک گزینه دینی خاص را به نفع ایدئولوژی‌های ساخته و پرداخته ذهن بشر ـ با عنایت به مقولاتی چون ماتریالیسم تاریخی و... ـ نفی می‌کنند. از منظر چنین ایدئولوژی‌هایی «اقلیت دینی» موضوعیت ندارد؛ چرا که جریان قدرت با توجه به شاخص‌های دیگری تعریف می‌شود و دین به طور کلی در حاشیه تحولات سیاسی ـ اجتماعی قرار می‌گیرد.
با تأمل در دسته‌بندی بالا مشخص می‌شود که اقلیت‌های دینی در الگوهای مختلف حکومتی به هر حال تطور یافته و به عنوان یک مسأله مهم و جدی ـ با وسعتی اندک یا زیاد ـ مطرح می‌باشند.
اثر حاضر با هدف، اولاً ـ غنی‌سازی متون مربوط به اقلیت‌گرایی؛ ثانیاً – طراحی چارچوب نظری جامع و مناسبی برای تجزیه و تحلیل «اقلیت‌گرایی دینی» و بالاخره فراهم آوردن زمینه نظری مناسب برای طراحی استراتژی ملی در مدیریت «اقلیت‌گرایی دینی» طراحی و سازماندهی شده است که در نهایت به بیان پاره‌ای از سیاست‌های کاربردی در این زمینه نیز می‌پردازد. نگارنده با تفکیک مفهومی بین «اقلبیت دینی» و «اقلیت‌گرایی دینی» بنیاد اصلی طرح پژوهشی حاضر را گذارده است. از این منظر «اقلیت‌های دینی» پدیده‌ای اجتماعی و فراگیر به شمار می‌آیند که ضرورتاً حساسیت و یا بار امنیتی ندارند؛ اگرچه همچون سایر پدیده‌های اجتماعی دیگر می‌توانند آثار و یا پیامدهایی داشته باشند که به طور مستقیم ـ یا غیرمستقیم ـ آن را به موضوع امنیت عمومی و ملی مرتبط سازد. در مقابل «اقلیت‌گرایی دینی» وجود دارد که پدیده امنیتی به شمار می‌آید و لذا در کلیه نظام‌های سیاسی نسبت به آن حساسیت بالایی وجود دارد.
به منظور تبیین هر چه بهتر این دو تفسیر از موضوع حیات اجتماعی دین در جامعه، لازم می‌آید تا مبادی نظری بحث بیان و ارائه گردد. نگارنده در این ارتباط الگوی تحلیلی «اقدام در ... ـ اقدام بر ...» را پیشنهاد می‌نماید که از قابلیت بالایی برای تحلیل، تفسیر و تجویز در عرصه معادلات و مناسبات سیاسی ـ اجتماعی برخوردار است.
فهرست مطالب
پیشگفتار
19
مقدمه
21
فصل اول: کالبد شکافی مفهومی
کلیات
37
الف. تبارشناسی
38
اول. الگوی اکومنه‌ای
41
دوم. الگوی قبیله‌ای
43
سوم. الگوی مدنی
46
چهارم. الگوی ملی
66
پنجم. الگوی جهانی
80
ب. تفکیک مفهومی
80
اول. کمی‌گرایان؛ رویکرد جمعیت‌شناختی
80
دوم. کیفی گرایان؛ رویکرد قدرت‌شناختی
80
ماحصل و مرور فصل
86
فصل دوم: دو چهره اقلیت‌گرایی دینی؛
رویکردهای هستی‌شناسانه و معرفت‌شناسانه
کلیات
97
الف. شاخص‌های هستی‌شناسانه اقلیت‌گرایی دینی
99
اول. هویت اجتماعی مستقل
99
گزاره 1. آموزه‌های دینی محور غیریت‌سازی اجتماعی هستند.
102
گزاره 2. آموزه‌های دینی دارای جهت‌گیری‌های سیاسی هستند.
105
دوم. شکل‌گیری آگاهی جمعی
108
گزاره 3. اقلیت‌گرایی دینی، مبتنی بر تحصیل آگاهی مشترک در خصوص نابسامانی وضع موجود اقلیت‌هاست.
110
گزاره 4. اقلیت‌گرایی دینی مبتنی بر وجود نوعی آگاهی جمعی مبنی بر رهایی‌بخشی دین است.
114
سوم. وجود تلقی منفی نسبت به اکثریت
116
گزاره 5. وجود منفی گرایی دو سویه ضرورتاً مبنای شکل‌گیری اقلیت‌گرایی دینی به حساب نمی‌آید.
117
گزاره 6. وجود منفی گرایی عملگرا مبنای اقلیت‌گرایی دینی به شمار می‌آید.
120
ب. معرفت‌شناسی اقلیت‌گرایی دینی
121
لایه اول. وجود تبعیض
122
1. جایگاه تبعیض در ساختار ارتباط اقلیت – اکثریت
123
2. فراوانی تبعیض
31
1-2. تبعیض توزیعی
31
2-2. تبعیض سازمانی
31
3-2. تبعیض روانشناختی
134
3. عمق تبعیض
138
1-3. سنجش عمق تبعیض اقتصادی
138
2-3. سنجش عمق تبعیض سیاسی
138
3-3. سنجش عمق تبعیض فرهنگی
140
4- درک تبعیض
141
1-4. تئوری محرومیت – تهاجم و سپر بلا شدن
141
2-4. تئوری شخصیت اقتدارآمیز
142
3-4. تئوری‌های رقابت اقتصادی و استثمار اقتصادی
143
4-4. تئوری گسست بین نیروی کار – بازار
143
5-4. تئوری‌های موقعیتی و جامعه توده‌ای
144
6-4. تئوری احساس تبعیض به مثابه یک نماد
145
7-4. تئوری زبان
145
لایه دوم. سازمان‌گرایی
147
1. ضرورت نهادگرایی
147
2. دین‌گرایی و نهادگرایی
147
3. گفتمان دینی و جایگا نهادگرایی
151
لایه سوم. هویت ستیزی
154
1. ضرورت و کارکرد
155
2- مدل تحلیلی
157
لایه چهارم: تعداد
161
لایه پنجم: مداخله نیروی خارجی
167
ماحصل و مرور فصل
186
فصل سوم: استراتژی‌های مدیریت اقلیت‌گرایی دینی
کلیات
193
الف. استراتژی‌های وحدت‌گرا
195
1. یکسان‌سازی
199
2. ادغام اجتماعی
210
ب. استراتژی‌های تکثرگرا
219
اول. اصول عملیاتی
220
دوم. گونه‌شناسی
225
1. تکثرگرایی مذهبی مساوات طلبانه
226
2. تکثرگرایی مذهبی غیرمساوات طلبانه
230
ج. استراتژی شبیه‌سازی دینی
231
اول. مقدمات مفهومی
232
1. محوریت «واحد اجتماعی شده» در تعاملات بین اقلیت و اکثریت
232
2. شبیه‌سازی مبتنی بر نیاز اجتماعی اقلیت و همراه با رضایتمندی است
233
دوم. تجربه تاریخی
234
سوم. مراحل اجرایی
237
ماحصل و مرور فصل
242
فصل چهارم: اقلیت‌گرایی دینی؛ سیاست‌ها و راهکارها
کلیات
247
الف. تحلیل ساختار ارتباطاتی
249
1. رابطه اکثریت ـ اقلیت
250
2. رابطه اکثریت ـ اقلیت درونی
250
3. رابطه اکثریت ـ اقلیت و اقلیت درونی
251
ب. سیاست‌ها
252
1. سازماندهی حقوق
253
2. تقویت هویت ملی
264
3. اصلاح نظام سیاسی
266
4. توسعه و تعمیق رضایتمندی
269
ماحصل و مرور فصل
285
نتیجه‌گیری: چشم‌انداز اقلیت‌گرایی دینی
کلیات
291
1. ماندگاری اقلیت‌گرایی دینی
294
2. ضرورت‌های بررسی
294
3. فرصت یا تهدید؟
301
فهرست منابع
305
نمایه اسامی
327
