معرفی کتاب: از جامعه بین الملل تا جامعه جهانی/ بری بوزان
نام باری بوزان (Barry Buzan) برای محققان و علاقه مندان مطالعات استراتژیک و امنیتی نامی آشناست. وی در ابتدای دهه 1990 با انتشار کتاب « مردم، دولت ها و هراس» به همراه همکارانش در مکتب کپنهاک، آغازگر و بانی عرصه مطالعاتی جدیدی شد و روحی تازه در کالبد مطالعات استراتژیک دمید. اینک در این اثر بوزان می کوشد در کنار دغدغه مداوم درک معنا و ماهیت امنیت، چارچوبی نیز برای فهم امنیت در عصر جهانی شدن ارائه دهد و ...
معرفی کتاب: از جامعه بین الملل تا جامعه جهانی/بری بوزان
شاهکار باری بوزان / برگردانِ دکتر محمد علی قاسمی/چاپ اول 1388 .
نام باری بوزان (Barry Buzan) برای محققان و علاقه مندان مطالعات استراتژیک و امنیتی نامی آشناست. وی در ابتدای دهه 1990 با انتشار کتاب « مردم، دولت ها و هراس» به همراه همکارانش در مکتب کپنهاک، آغازگر و بانی عرصه مطالعاتی جدیدی شد و روحی تازه در کالبد مطالعات استراتژیک دمید. اینک در این اثر( از جامعه بین الملل تا جامعه جهانی: نظریه مکتب انگلیسی و ساختار اجتماعی جهانی شدن)، بوزان می کوشد در کنار دغدغه مداوم درک معنا و ماهیت امنیت، چارچوبی نیز برای فهم امنیت در عصر جهانی شدن ارائه دهد و دعوی اش این است که نظریه مکتب انگلیسی بران فهم جهان جدید و امنیت ملی و بین المللی در فضای آن، می تواند ابزاری مناسب باشد به شرط آنکه در هر سه سنت تشکیل دهنده (رئالیسم، راسیونالیسم و کانتیسم) تجدید نظرهایی صورت بگیرد. بوزان پس از بازسازی های مذکور نتیجه می گیرد که بشر بیش از هر زمان دیگری به مفهوم جامعه جهانی نزدیک شده و در حال حاظر لایه های گوناگون داخلی، بین دولتی، نهادهای غیر دولتی بین المللی و داخلی و... برای فهم صحیح وضعیت کنونی سیاست جهان، روابط بین المللی و مطالعات استراتژیک مد نظر قرار گیرد.
بوزان بی شک از شاخص ترین و بارزترین چهره های مطالعات امنیتی و بین المللی در ده دهه گذشته به حساب می آید. وی با تالیف کتاب « مردم، دولت ها و هراس» از بانیان اصلی مکتب مطالعات امنیتی کپنهاگ شد و با همکاری اولی ویور (Ole Waever) و جاپ د ویلد (Joope de Wild) کتاب « امنیت: چارچوب جدیدی برای تحلیل» را که می تواند مانیفست مکتب کپنهاگ محسوب شود تالیف کرد و با آثار مذکور و مقالات متعددش الهام بخش محققان و استراتژیست های فراوانی در سراسر جهان در حوزه های مطالعات امنیت ملی و امنیت بین الملل و روابط بین الملل شد.
در کتاب حاضر باری بوزان، سودای بازسازی مکتب انگلیسی در مطالعات مربوط به روابط بین الملل را دارد. اگرچه بوزان در مقالات سابقش کوشیده بود از مکتب انگلیسی به عنوان برنامه پژوهشی برای مطالعه امینت بین الملل بهره گیرد، اما در این کتاب به صورتی مفصل، کامل و جامع این مکتب را از نظر گذرانده و در پی آن بوده که ظرفیت های مغفول مکتب مذکور برای تحلیل جامعه بین المللی و جهانی و مفاهیم غامضی چون جهانی شدن و تبعات آن استفاده کند. مکتب انگلیسی به پلورالیسم روشی معتقد است و مدعی است که سیستم بین المللی ( یعنی رویکردی که با هابز و ماکیاولی شناخته شده و به سیاست قدرت بین دولت ها مربوط می شود و به رئالیسم شهرت یافته است) جامعه بین المللی ( که با گروسیوس شناخته شده و به نهادینگی نفع و هویت مشترک میان دولت ها مربوط می شود و با راسیونالیسم شدت یافته و بر ایجاد و حفظ هنجارها، قواعد و نهاد های مشترک تاکید دارد) و جامعه جهانی ( که با کانت شناخته شده و به افراد ، سازمان های غیر دولتی و اهالی کره زمین مربوط می شود و با انقلابی گری شهرت یافته و بر عبور از سیستم دولت ها تاکید دارد) هر سه به صورت همزمان و بالفعل وجود دارند. مکتب مزبور ضمن قائل شدن به راهی میانه بین رئالیسم و لیبرالیسم/ یوتوپیانیسم، از دوگانگی و تضاد موجود در مباحثات روابط بین الملل فراتر می رود. از نظر محققان مکتب مزبور جامعه بین الملل، گروهی از دولت ها ( یا به طور کلی تر، گروهی از جوامع سیاسی مستقل) است که نه تنها یک سیستم را تشکیل می دهند، بلکه از راه گفتگو استقرار می یابد و در آن اعضا بر سر قواعد و نهادهای مشترک جهت برقراری روابط توافق می کنند و منافع مشترکشان را در بقای ترتیبات مذکور می دانند. از همین تعریف نیز پلورالیسم روشی مکتب انگلیسی آشکار است؛ زیرا عناصری از رئالیسم( سیستم بین المللی) را با نظم مصنوع اجتماع ( راسیونالیسم) ترکیب می کند و از این حیث جامعه بین الملل حالت جامعه بشری را دارد که از افراد تشکیل شده؛ افرادی که هم از جامعه تاثیر می پذیرند و هم بر آن اثر می گذارند. بوزان به دو ارزیابی متفاوت از سرشت جامعه جهانی می پردازد: نگرش « پلورالیستی» که در آن دولت ها مسلط می مانند و حاکمیت دولتی همچنان تفوق سیاسی و حقوقی اش را حفظ می کند؛ و نگرش «سولیداریستی» که ارزش های جهان وطنی و هنجارهای جهان شمول را در نظمی جهانی (گلوبال) در هم تنیده می داند.
وی در این کتاب استدلال می کند که دو منطق و تلقی در کنار هم حضور دارند. سیستم دولت، حاکمیت، سرزمین، ناسیونالیسم و سیاست قدرت های بزرگ هر روز بیش از روز قبل با سیستم کمتر منسجم ترانس ناسیونالیسم، بازارهای جهانی و جامعه جهانی ترکیب و تلفیق خواهد شد. البته این نتیجه گیری باری بوزان، نکته ای بدیع و بی سابقه نیست. ولی اولا باری بوزان از آن تحلیلی منسجم و منظم عرضه می دارد و ثانیا همانطور که پیش از این اشاره شد معتقد است که تحلیل ها و واقعیات دولت محورانه همچنان تداوم خواهد یافت. اما باید ذهن و تفکر خود را به روی نیروهای قدرتمند جهانی گشود و از تحولات این عرصه و تاثیر تحولات مزبور بر ابعاد پلورالیستی جامعه جهانی غافل نماند.
کتاب حاضر در تلاش های مقدم تر بوزان برای پیوند زدن آراء مکتب انگلیسی با نظریه روابط بین الملل امریکایی قابل ارزیابی می باشد. از این رو همانطور که خود بوزان هم معتقد است، مخاطبان کتاب حاضر دو دسته متمایز هستند: 1- مخاطبان محدودتر کسانی هستند که روی سنت مکتب انگلیسی کار می کنند و نیز پیروان نوع ونتی سازه انگاری برای افراد مرتبط با مکتب انگلیسی. کتاب نقدی جامع از نظریه مکتب انگلیسی عرضه می کند و تلاشی مفصل و بلندپروازانه برای پاسخگویی به این نقد ها است که از طریق شرح و بسط تفسیر ساختاری اجتماعی ناب تر از نظریه مزبور در کنار لایه های هنجاری و تاریخی موجود آن به این مهم خواهد رسید. برای ونتی ها کتاب، نقدی دوستانه، بسط منطق ( ونت) و کاربست نظریه او را عرضه می کند. در پی آن هم سنتزی بین عناصر ساختاری وجه بولی/ وینستی نظریه مکتب انگلیسی راجع به جامعه بین المللی و جهانی با نظریه اجتاعی سیاست بین المللی ونت ایجاد می کند. 2- مخاطبان گسترده تر کسانی اند که اذعان می کنند «جهانی شدن » روش مهمی برای نام نهادن بر تغییرات اساسی و مهم در نظام بین الملل است اما این افراد از فقدان محتوای تحلیلی لفظ «جهانی شدن» (Globalization) سرخوده اند. در کتاب برای آنان تفسیری ساختاری اجتماعی ملهم از ونت و نظریه مکتب انگلیسی عرضه می شود که راه حل خوبی برای پاسخگویی به معضلات تفکر تحلیلی و هنجاری راجع به جهانی شدن است. این مخاطبان زیاد، عملا همه علاقه مندان به مباحثات مربوط به نظریه روابط بین الملل را شامل می شوند. مخاطبان می توانند در سه مرحله از این کتاب استفاده کنند. نخست می توانند کتاب را به صورت مدخلی نسبتا فشرده بر بخشی هیجان انگیز و مفیدی از نظریه ای کمتر نام آشنا، بخوانند. ثانیا کتاب تلاشی مداوم جهات آشتی دادن سنت فکری روابط بین الملل راجع به جامعه بین الملل و سازه انگاری ونتی و نیز استفاده از آن ها بر ای مقابله با تفکر جامعه شناسانه تر در خصوص جامعه به طور عام و جامعه جهانی به طور خاص است. سوم آن که کتاب می خواهد از این اوضاع و احوال چارچوبی تئوریک ایجاد کند تا بتواند با وساطت مجموعه ای از نهادهای اولیه برای مطالعه جهانی شدن به مثابه تعامل اجتماعی پیچیده ای بین بازیگران دولتی و غیر دولتی به کار آید.
ساختار کتاب:
طرح کتاب به شرح زیر است. فصل یک مروری مختصر بر نظریه مکتب انگلیسی دارد تا محل بحث تقریر شده و برخی از مسائلی که احتمالا تفسیر ساختاری اجتماعی تصحیح خواهد کرد، ذکر شود. فصل دوم، تاویلی مشروح از مفهوم جامعه جهانی در تفکر مکتب انگلیسی مطرح می کند. همچنین نقشی که در مباحثات جاری راجع به پلورالیسم و سولیداریسم دارد و نیز عدم انسجام در استعال لفظ مزبور و اهمیت آن در کل ساختار تفکر مکتب انگلیسی را مشخص می کند. فصل سوم به مطالعه این نکته می پردازد که چگونه محققان خارج از مکتب انگلیسی ایده جامعه جهانی را طرح کرده اند وایده هایی جستجو می کنند که در چارچوب مکتب انگلیسیمی توانند به کار ایند. فصل چهارم،چهار کشمکش تحلیلی در دل مکتب انگلیسی ( تقابل دولتی و غیر دولتی- تقابل برداشت های فیزیکی و اجتماعی از نظام سیستم- تقابل جامعه و اجتماع- و تقابل فردی و فراملی) را بررسی و نیز ارائه چارچوب اصلاح شده ای برای تفکر راجع به جامعه بین المللی و جهانی ارائه می کند.
فصل پنجم به مباحثات پلورالیستی- سولیداریستی بر می گردد و مسئله مغفول چیستی سولیداریسم و به ویژه جایگاه بخش اقتصادی را در کانون توجه خود قرار می دهد. فصل مذکور این مباحثه را به صورت شیوه تفکر در باب انواع جوامع بین دولتی (Interstate) بازسازی می کند. فصل ششم مفهوم نهادهای جامعه بین المللی را در نظریه مکتب انگلیسی بررسی و آن ها را به استعمال شان در نظریه رژیم ها مرتبط می کند و می کوشد تصویری جامع از آن ها و چگونگی ارتباط شان با اقسام جامعه بین المللی عرضه کند. فصل هفتم با ورود به بحث جغرافیا استدلال می کند که لازم است با تمرکز مساوی بر ساختارهای اجتماعی بین المللی در مقیاسی زیرجهانی، تمرکز سنتی بر سطح جهانی تعدیل گردد. طرح متغیر جغرافیایی در کنار فواید دیگرش راه درک دینامیک و تحول جوامع بین المللی را از طریق نوعی نظریه پیشگام می گشاید. در فصل هشتم با استفاده از عینک تحلیلی که در فصل چهارم تا ششم ساخته شده است. تصویری از جامعه بین المللی معاصر ترسیم می کند تا بار دیگر به تغییر نهادی در دوقرن اخیر که ما را به وضع فعلی رسانده است نگریسته و به نیروهای محرکه تغییر فوق اندیشیده شود. فصل با ملاحظه ای درباره سمت و سوهای احتمالی این تحول و با پیشنهاد هایی برای دستور کار پژوهشی مکتب انگلیسی به پایان می رسد.
