معرفی کتاب «امنیت بین الملل»، نگاشته ی: باری بوزان و لنه هانسن

معرفی کتاب «امنیت بین الملل»، نگاشته ی: باری بوزان و لنه هانسن، جلد 3 (امنیت گسترانده)

جلد سوم کتاب «امنیت بین الملل» با عنوان «امنیت موسع» یا گسترده که توسط دو تن از مشهورترین نظریه پردازان مباحث امنیتی یعنی «باری بوزان» و «لنه هانسن» ویراستاری شده است . . .

معرفی کتاب «امنیت بین الملل»، تالیف: باری بوزان و لنه هانسن، جلد 3 (امنیت گسترانده)

جلد سوم کتاب «امنیت بین الملل» با عنوان «امنیت موسع» یا گسترده که توسط دو تن از مشهورترین نظریه پردازان مباحث امنیتی یعنی «باری بوزان» و «لنه هانسن» ویراستاری شده است، سومین جلد از کتاب هایی با عنوان «امنیت بین الملل» است که در دو جلد قبلی آن در مجموع 42 مقاله و در جلد سوم (کتاب حاضر) 12 مقاله در 367 صفحه به چاپ رسیده است و می توان این کتاب را یکی از معتبرترین و مهم ترین کتابها در حوزۀ مباحث مربوط به امنیت بین الملل دانست. در یک نگاه کلی و برای دست یافتن به نمایی از کلیّات کتاب، مقالات جلد سوم عبارتند از:

مقالۀ 43) امنیت چیست؟ از «اما روچیلد[2]». این مقاله از امنیت گسترده، اصول امنیت، ایده ها و ریشه های امنیت، امنیت بین الملل، امنیت گسترش یافته و سیاستهای گسترش یافته، راهبردهای جامعۀ مدنی، مباحث آزاد و برابر صحبت می کند.

44) تاریخچۀ ممنوعیت سلاح های شیمیایی، از «ریچارد پرایس»[3]. در این مقاله؛ ممنوعیت و عدم استفاده از سلاح های شیمیایی، ریشه های لکّۀ ننگ سلاح های شیمیایی، ممنوعیت سم، روش های بررسی تاریخچه، ترسیم سیاسی فناوری، نظم تمدّنی، و سلاح ضعفا مورد بحث قرار گرفته است.

45) امنیتی ساختن و ناامنی: «اول ویوور[4]». ویوور در این مقاله بسیار جالب پس از بررسی مفهومی و لغوی امنیت، به مباحثی چون «از امنیت بدیل تا امنیت»، «امنتی ساختن و ناامنی: چهار مورد»، «تغییر و تنش زدایی: جامعۀ اروپا 1990-1960»، امنیت محیطی، جامعۀ امنیتی، امنیت اروپا پس از جنگ سرد، و  در نهایت «امنیت، سیاست و ثبات» پرداخته است.

46) مطالعات امنیتی و پایان جنگ سرد، از «دیوید اِی. بالدوین[5]». مهمترین مباحث بررسی شده در این مقاله عبارتند از: ارزیابی مطالعات امنیتی (دورۀ بین دو جنگ جهانی، اولین دهه پس از جنگ، عصر طلایی، دورۀ زوال، دهۀ 1980) مطالعات امنیتی و نظم نوین جهانی (امنیت به عنوان یک هدف، ابزارهایی برای امنیت، امور داخلی و امنیت)، و پیش طرحی برای آینده (اصلاحات کم و اصلاحات تندرو).

47) هویّت و امنیت: «بوزان» و مکتب کپنهاگ[6]، از «بیل مک سوئینی[7]». در این مقاله مباحثی مانند «جامعه و امنیت اجتماعی»، «مسائل هویّتی»، «هویّت و داوری اخلاقی» (برداشت ذهنی و تصمیم) مورد بحث قرار گرفته و «مک سوئینی» در این مقاله از بوزان و همکاران وی به عنوان مکتب کپنهاگ نام برده است.

48) گسترده تر ساختن مباحث مطالعات امنیتی: خط مشی ها و روش ها، از «کیث کراوس و مایکل سی. ویلیامز[8]». موضوعات مورد بررسی در این مقاله؛ «توانایی انضباطی مفهوم نوواقع گرایانۀ امنیت»، «وسیع سازی مباحث تهدیدات جدید: امنیت و محیط»، «جستجو برای عینیت علمی در مطالعات امنیتی واقع گرایانه»، «عقاید، گرایشات و برداشت ها»، «موضوع مبهم تجزیه و تحلیل ها: ملت ها، ملی گرایی و هویّت»، «برساختن امنیت و اِعمال آن»، «هویّت، جامعه و اجتماع امنیتی»، «تهدیدات سازنده و پاسخها» می باشند.

49) هویّت جمعی در جوامع دموکراتیک: مطالعه موردی ناتو، از «توماس رایس-کاپن[9]». «نظریه پردازی در خصوص اتّحادها» (واقع گرایی و ریشه های ناتو، واقع گرایی و الگوهای همکاری در ناتو)، «واقع گرایی و پایداری ناتو پس از جنگ سرد»، «متحدین دموکرات در جوامع امنیتی کثرت گرا: رویکرد سازه انگاری لیبرال»، «تفسیری لیبرال از جامعۀ امنیتی فراآتلانتیکی» (ریشه های ناتو)، «بحران 1956 کانال سوئز: تخلّف از هنجارهای اجتماع امنیتی»، «بحران موشکی کوبا در سال 1962: هویت جمعی و هنجارها»، «پایان جنگ سرد و آیندۀ ناتو»، نتیجه گیری با عنوان «ناتو از چه نظر منحصر به فرد است؟» مهمترین موارد بررسی در این مقاله می باشند.

50) ناامنی و روند دولت سازی در نظم نظامی جهانی: مورد خاورمیانه، از «کیث کراوس». در این مقاله مهم و مطالعه موردی؛ «مطالعات امنیتی و جهانِ در حال توسعه»، «دولت سازی و امنیت»، «امنیت و مفهوم توسعۀ نظامی»، «ناامنی و توسعۀ نظامی در خاورمیانۀ مدرن»، «سه بعد جستجوی امنیت در خاورمیانه» (امنیت رژیم/دولت، امنیت فردی/اجتماعی، امنیت درون دولتی/منطقه ای) مورد بررسی قرار گرفته است.

51) ترسیم منافع جهانی، از «جوتا وِلدِز[10]». در این مقاله «مشکلات نظریۀ واقع گرایی»، «ترسیم منافع ملی»، «ترسیم منافع ملی ایالات متحده در بحران موشکی کوبا»، و قسمت نتیجه گیری با عنوان «عقل سلیم و واقعیت» مورد بحث قرار گرفته است.

52) هویت های چندگانه، بازیهای میانجیگری: بازسازی اجتماعی اقدامات غرب در بوسنی، از «کی. ام. فیِرک[11]». موضوعات مهم مورد بررسی در این مقاله عبارتند از: «هویت های چندگانه/بازی های چندگانه»، «بازی های نامگذاری» (جنگ جهانی دوم، ویتنام، جنگ خلیج، جنگ جهانی اول)، «استدلال عمومی»، «تجزیه و تحلیل بازی ها»، «ترسیم یک بن بست؟».

53) نمودهای رقابتی برای استراتژی بزرگ ایالات متحده، از «باری آر. پوسن و اندرو ال. روس[12]». در این مقاله موضوعاتی مانند «انزواگرایی نو» (مسائل و ابزارها، ساختار نیرو)، «تعهّد انتخابی» (مسائل و ابزارها، ساختار نیرو)، «امنیت مشارکتی» (مسائل و ابزارها، ساختار نیرو)، «تقدم و برتری» (مسائل و ابزارها، ساختار نیرو)؛ «استراتژی بزرگ دورۀ ریاست جمهوری کلینتون: برتری انتخابی (اما نه مشارکتی)» مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین در هر کدام از این موارد انتقاداتی که در هر مورد صورت گرفته است از موارد دیگر بررسی است.

54) جوامع (امنیتی) فرضی: مناطق شناختی در روابط بین الملل، از «امانوئل آدلر[13]». در این مقاله مفهوم «مناطق شناختی»، «جوامع امنیتی»، «جوامع امنیتی لیبرال کثرت گرا»، «دانش، قدرت و اجتماع»، «ترسیم اجتماعی جوامع امنیتی کثرت گرا»، «جوامع امنیتی کثرت گرا و دولت عامل»، «نهادها، مشروعیت و هویت» بررسی شده است.

لازم به توضیح است که کتاب حاضر فاقد پیشگفتار و مقدمه است و لذا نگارنده وظیفه خود می داند توضیحاتی در خصوص کتاب و اطلاعات اضافی را در خدمت خوانندگان عزیز قرار دهد.

با توجه به مقالات چاپ شده در این کتاب و نویسندگان آنها بایستی این کتاب را در زمره کتاب های معرف «مکتب کپنهاگ» نام برد که یکی از مکاتب معروف نظریه های امنیتی است. «مکتب کپنهاگ» اصطلاحی است که «بیل مک سوئینی» در مقالۀ «هویت و امنیت: بوزان و مکتب کپنهاگ»، برای آثار و نقطه نظرات «باری بوزان»، «اول ویوور»، «دو ویلد» و برخی دیگر به کار برده است. این مکتب تنها رهیافتی است که صرفاً مبتنی بر مطالعات امنیتی است و همچنین جزو اولین رهیافت هایی است که در راستای پایه گذاری جایگاهی مستقل برای مطالعات امنیتی تلاش کرده است و مطالعات امنیتی را از مطالعات استراتژیک تفکیک و آن را در ذیل روابط بین الملل و مطالعات استراتژیک را نیز در ذیل مطالعات امنیتی قرار داد. این تلاش بوزان و همکارانش از توجه آنان به خارج کردن مسائل امنیتی از دایره تنگ نظامی ناشی می شد. در این راستا کتاب «مردم، دولت ها و هراس» از «باری بوزان»، «امنیت چارچوبی برای تحلیل» از بوزان، ویوور و وایلد، و مقالۀ «امنیتی ساختن و ناامنی» از «اول ویوور» از جمله مهم ترین کتاب ها و مقالات در شناساندن این مکتب می باشند.

مکتب کپنهاگ امنیت را از جنبه های گوناگون مورد مطالعه قرار داده، اما در برخی جنبه ها بیشتر متمرکز شده و بعضاً مبتکر و طراح آن نیز بوده است. طرح موسع در برابر مضیق (Wide Versus Narrow) یکی از این موارد می باشد که به منظور توسعه ابعاد امنیت مطرح شده است. یکی دیگر از مهم ترین مسائل مطرح شده توسط این مکتب، مفهوم «امنیتی ساختن» موضوعات می باشد که بیشتر توسط بوزان و ویوور مورد تعمّق و بررسی قرار گرفته است.[14]

در این کتاب موضوعات مهمی مکتب کپنهاگ مانند تهدیدمحوری در مفهوم امنیت، بین الاذهانی بودن موضوع امنیت، دولت محوری در مرجع امنیت، امنیت موسّع در برابر امنیت مضیق، تعیین اهداف پنج گانه برای اهداف امنیت، امنیتی ساختن موضوعات، مرکز ثقل امنیت، وابستگی متقابل امنیتی، و معمّای امنیت مورد بررسی قرار گرفته است.

*به صورت کلی می توان گفت که این کتاب می تواند مورد استفاده دانشجویان و اساتید رشته های روابط بین الملل، علوم دفاعی و نظامی، همچنین نظامیان و فعالان در عرصه های راهبردی قرار گیرد و منبع بسیار خوبی در زمینه تحقیقات امنیتی نیز باشد و از آنجا که مکتب کپنهاگ به «بین الاذهانی بودن امنیت» توجه ویژه ای داشته است و نظریه ای جدید به حساب می آید، لذا به نظر می رسد این کتاب در تحقیقات برای تدوین دکترین امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران نیز می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

[1]. Barry Buzan and Lene Hansen, International Security, Volume III (Widening Security), London: SAGE Library Of International Relation, 2007.

[2]. Emma Rothschild

[3]. Richard Price

[4]. Ole Waver

[5] . David A. Baldwin

[6]. Copenhagen School

[7]. Bill McSweeney

[8] . Keith Krause and Michael C. Williams

[9]. Thomas Risse-Kappen

[10]. Jutta Weldes

[11]. K.M. Fierke

[12]. Barry R. Posen and Andrew L. Ross

[13]. Emanuel Adler

[14]برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص این مکتب رجوع شود به: «علی عبدالله خانی، نظریه های امنیت، جلد 1، تهران: موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر، 1383