امنیت جامعه‌ای: معنا، مولفه ها و نظریه ها

امنیت جامعه‌ای: معنا، مولفه ها و نظریه ها

پایان طرح تحقیقاتی «امنیت جامعه‌ای: معنا، مولفه ها و نظریه ها» توسط جناب آقای دکتر قدیر نصری از پژوهشگران گروه مطالعات جامعه و امنیت

امنیت جامعه‌ای: معنا، مولفه ها و نظریه ها

پایان طرح تحقیقاتی «امنیت جامعه‌ای: معنا، مولفه ها و نظریه ها» توسط جناب آقای دکتر قدیر نصری از پژوهشگران گروه مطالعات جامعه و امنیت

طرح پژوهشی «امنیت جامعه‌ای: معنا، مولفه ها و نظریه ها» بخشی از طرح ملی مطالعات امنیت اجتماعی است که توسط جناب آقای دکتر قدیر نصری انجام و به‌اتمام رسیده است و در آینده‌ای نزدیک گزارش پژوهشی ایشان به‌طور کامل توسط همین گروه منتشر خواهد شد.

این طرح مبانی نظری طرح ملی مطالعات امنیت اجتماعی را تشکیل می‌دهد و مطابق عنوان پژوهش، به تحلیل و تخمین معنای مفهوم Societal Security  و تشریح نظریه‌های مطرح در این زمینه می‌پردازد. هدف اصلی و کلیدی کار، تمهیدی است برای دوری جستن از تقلید مطلق از متون غربی و نیز اجتناب از تعصب‌ورزی بومی. سنتر پیشنهادی برای نیل نسبی به هدف عبارت بوده است از: مورد انتقادی ادبیات غربی به‌همراه امکان سنجی مدلی برای تخمین معنا و اجزای امنیت اجتماعی در فراسوی غرب.

جناب آقای دکتر نصری دارای دکترای اندیشه سیاسی از دانشگاه تربیت مدرس است. ایشان سالهاست که در مراکز مختلف از جمله مرکز مطالعات جامعه و امنیت، پژوهشکده مطالعات راهبردی، مرکز مطالعات استراتژیک و ... پیرامون موضوع «جامعه‌شناسی سیاسی و ثبات راهبردی» درحال تحقیق و پژوهش هستند که حاصل آن دهها مقاله و کتب تالیفی و ترجمه است. حیطه تدریس دانشگاهی ایشان روش پژوهش در علوم انسانی است. درحال حاضر ایشان استادیار علوم سیاسی در دانشگاه خوارزمی است.

گشت‌و گذاری بر طرح تحقیقاتی «امنیت جامعه‌ای: معنا، مولفه ها و نظریه ها» [1]

به نظر می‌رسد پس از اینکه «امنیت فردی» (Individual Security) مورد شناسایی (Recognition) قرار گرفت، افراد برای تحقق و تحکیم امنیت و جایگاه خود ناگزیر از عضویت در اجتماعات یا گروههای مختلف اجتماعی هستند. این سطح از امنیت تحت عنوان امنیت جامعه‌ای  (Societal Security) مورد توجه و بحث قرار می‌گیرد. امنیت جامعه‌ای، نوع و سطحی از احساس اطمینان خاطر است که جامعه (Society) و گروه در آن موضوع اساسی هستند. بعضی محققان این نوع از امنیت را به امنیت «اجتماعی شده» یا به «امنیت ساخته و پرداخته جامعه» معنا کرده‌اند. [تاجیک و افتخاری، 1379]. از دید این محققان پس از تدارک سطح فردی امنیت و یا پس از پرداختن به وجه ملی امنیت، ضرورت دارد به امنیت و اطمینان خاطری بذل توجه شود که محصول جامعه است و در جامعه شکل می‌گیرد. این در حالی است که بعضی محققان دیگر، از امنیت جامعگی و هویت محور (بوزان، 1993) سخن گفته‌اند. نباید فراموش کرد که امنیت جامعه‌ای، در زمینه ها و محیط های مختلف، مصادیق و تفاسیر متفاوتی یافته است. عموماً این قسم از امنیت هنگامی طرح می‌شود که جامعه به طور معقولی معضل بقاء (Survival) نداشته باشد و درصدد حفظ و ابراز قویتر خود برآید. بر این اساس، امنیت جامعه‌ای ابتدا در جوامعی طرح شد که به سطح قابل قبولی از بقاء و حیات رسیده بودند. اما معنایی که برای امنیت جامعه‌ای در جوامع غربی مراد شده، با معنای آن در جوامع دیگر- که سطح رفاه و دغدغه های اجتماعی متفاوتی دارند- تطابق کامل ندارد. در کشورهایی مانند ایران که حدی از رفاه و آرامش تامین شده است موجی از دغدغه‌های گوناگون، جامعه را درنوردیده است. دسترسی آسان و سریع به رسانه های خبری، محوریت رقابت در همکاری‌ها، بافت متنوع جمعیتی، نابرابری در فرصت‌های اقتصادی و اجتماعی و کلیشه‌بندی رفتارها و تلقی‌ها سبب شده‌اند جامعه ایرانی علاوه‌بر دغدغه‌های پیشین، نگرانی‌های نوپدیدی هم داشته باشد. بنابراین محیط‌های مخاطره پذیری جمعیت ایرانی به مراتب متنوع‌تر و عمیق‌تر است. در شرایطی که سکوت (Silence)، مخفی‌کاری (Secrecy) و سرکوب (Suppression)، پرهزینه و ناممکن می‌شود و هزینه‌های رشد فردی و تکامل جمعی، افزایش چشمگیری می‌یابد، طرح مساله امنیت جامعه‌ای و یافتن فرمول شناخت، تحلیل و ارتقای آن به امری اجتناب‌ناپذیر تبدیل می‌شود. امنیت جامعه‌ای در هر جامعه‌ای مساله نیست. در بسیاری موارد، نیاز به بقاء و امنیت فیزیولوژیک، خواسته ها و دغدغه‌های جامعه‌ای را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. به نسبتی که افراد از دغدغه وجودی رها می‌شوند و به سیاست زندگی می‌اندیشند، جامعه‌ای زیبا و رهایی‌بخش می‌خواهند و می‌کوشند خود (self) را با هزینه‌ای کمتر و به‌ شیوه‌ای بهتر ابراز نمایند.

براین اساس، کشمکشهای برخاسته از تعصب‌های قبیلگی و عشیره‌ای، موضوع امنیت جامعه‌ای نیست. امنیت جامعه‌ای، دلمشغولی مخاطراتی است که عمداً یا طبعاً، هستی و یا بالندگی یک گروه را هدف قرار می‌دهد.

در پژوهش حاضر آنچه در پی فهم و تفسیر آن هستیم مفهوم Societal Security است که در زیان فارسی به معادل‌های گوناگونی (مانند امنیت اجتماعی، امنیت جامعگی، امنیت جامعوی، امنیت جامعه‌گانی، امنیت جامعه‌ای و امنیت جامعه) ترجمه شده است. فارغ از صحت و سقم این معادلها، مفهوم مذکور بدین پرسش می‌پردازد که امنیت جامعه‌ای در مقابل چه چیزی (Security from what?)، چگونه (Security by what means?) در معرض خطر قرار می‌گیرد و مهم‌تر از آن دو اینکه در امنیت جامعه‌ای، مرجع (Object referent)، موضوع و محور امنیت کدام است.

مشروح گزارش پژوهشی جناب آقای دکتر نصری به‌زودی در قالب 9 فصل توسط گروه مطالعات امنیت اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به چاپ خواهد رسید.

عناوین فصل‌ها:

فصل اول: چارچوب مفهومی  و روش‌شناختی

فصل دوم: طرح دولتی امنیت و طرد نوع اجتماعی آن

فصل سوم: تاریخچه امنیت اجتماعی در غرب و جهان سوم

فصل چهارم: سهم مکتب کپنهاگ در ابداع امنیت اجتماعی

فصل پنجم: نظریه‌های امنیت اجتماعی

فصل ششم: مرزهای مفهومی امنیت اجتماعی

فصل هفتم: جایگاه امنیت اجتماعی در مدیریت امنیت ملی

فصل هشتم: مفهوم‌بندی معنا و مؤلفه‌های امنیت اجتماعی در جوامع غیرغربی؛ (با نگاهی به ایران در دهه 1380)

این طرح فارغ از دغدغه‌های سیاسی و روزمره، نگاهی آکادمیک به مقوله امنیت جامعه دارد. 

………………………………………………………….

1- برگرفته از گزارش پژوهشی جناب آقای دکتر نصری